نشریه پیام آبکار – پاییز ۱۳۹۴
لزوم مدرنيزه صنعت آبکاري ايران همسو با حفظ محيط زيست
تهيه و تنظيم:
سارا زمانيان
دکتراي شيمي
مدير تحقيق و توسعه شرکت فلزاب
فناوري سطح (آبکاري و پوشش دهي) به صورت گسترده تمام صنايع را در برمي گيرد و به دليل اهميت آن در افزايش دوام و ماندگاري قطعات و جلوگيري از خوردگي، موجب حفظ ميلياردها تومان ثروت ملي مي شود. از اين رو در سرتاسر دنيا اين صنعت به عنوان تکنولوژي توانمند ساز (Enabling Technology) شناخته مي شود. جاي خوشبختي است، که زادگاه اين صنعت فراگير، در ايران باستان بوده است. اين موضوع درکتابي با عنوان زير توسط پروفسوردکترناصرکنعاني به زبان انگليسي تأليف و توسط شرکت فلزاب به چاپ رسيده است.
Surface Finishing
Through Chemical Plating
A Parthian Discovery 2000 Years Ago
توزيع اين کتاب در مجامع علمي جهان رويکردي نو را نسبت به پيشينه اين صنعت به جهانيان نشان داد. از اين رو جا دارد که نسل حاضر با استفاده از پتانسيل‌هاي عظيم فناوري سطح و سابقه تاريخي ايران در اين زمينه قدم‌هاي موثري برداشته و ايران را تا مرتبه يکي از قطب‌هاي موثر فناوري سطح جهان سوق دهند.
وضعيت صنعت آبکاري در ايران امروز
با وجودي که پس از آن شکوه و عظمت صنعتي، پيشينيان ما اين دستاورد بزرگ را به فراموشي سپردند و تا نيم قرن اخير نيز آثاري از فناوري سطح در جامعه ملموس نبود، ليکن پيشکسوتان اين صنعت در دهه هاي اخيرتلاش زيادي براي شناسايي اين صنعت نمودند. در نتيجه اين تلاش ها، اين صنعت فراگير از زير مجموعه صنف سماورسازان خارج شده و وزارت صنعت و معدن آن را به نام صنعت آبکاري شناسايي نمود. اکنون صنعت آبکاري به همت اين دل سوزان داراي مجلات تخصصي و سمينارهاي حرفه اي براي معرفي نوآوري‌هاي خود مي باشد.
با وجود تمامي اين تلاش ها، اين صنعت اکنون در ايران تا حدود بسيار زيادي با سازوکار سنتي در حال انجام است و عدم توجه به راه اندازي واحدهاي آبکاري با خطوط تمام اتوماتيک و نيز رقابت منفي بر پايه قيمت دستمزد آبکاري، منجر به بروز مشکلات متعددي شده است. از جمله اين مشکلات مي توان به رشد بي رويه واحدهاي کوچک آبکاري با توليدات فاقد کيفيت و آلاينده محيط زيست، تعطيلي بسياري از واحدهاي فعال در اين صنعت در طي دو دهه اخير و بروز بيماري‌هاي جدي ناشي از عدم رعايت استانداردهاي ايمني براي کارگران فعال در اين واحدها را نام برد.
لذا با توجه به نياز امروز و فرداي ايران به اين صنعت مهم و نيز گستردگي و پتانسيل اين فناوري در کشور، وقت آن رسيده است که اين صنعت با ارزش، مدرنيزه شده و با به کارگيري ماشين آلات و تجهيزات به روز شده و آخرين يافته ها در زمينه فرايندهاي شيميايي و دانش فني مورد استفاده در خطوط آبکاري، تصفيه پساب هاي صنعتي، بازيافت آب و صيانت از نيروي کار به طور جدي مورد بررسي، تجزيه، تحليل و بازنگري ريشه اي قرار گيرد. از اين رو براي نيل به اهداف فوق راه کارهاي زير ارائه مي گردد:
تجميع واحدهاي آبکاري کوچک و متوسط
تجميع واحدهاي آبکاري کوچک و متوسط علاوه بر جلوگيري از تعطيلي و حذف آن ها باعث بالارفتن توانايي مالي واحدهاي تشکيل شده جديد مي شود. دراين صورت اين واحدهاي جديد قادر به خريد ماشين آلات مدرن براي خطوط توليدي خود، استفاده از فرآيندها و مواد شيميايي اوليه جديد و نيز راه اندازي بخش هاي تصفيه پساب خواهند بود. مسلما اين موارد موجب ارتقاِء کيفيت پوشش دهي و محصولات توليدي، فراهم آوردن ايمني بيشتر براي نيروي کار و نيز حفظ محيط زيست خواهد شد.
برگزاري نمايشگاه هاي تخصصي فناوري سطح
تغيير ديدگاه مثبت جامعه نسبت به فناوري سطح و فعاليتهاي مختلف جامعه صنعتي در اين حوزه، برگزاري نمايشگاه هاي تخصص فتاوري سطح (آبکاري) با نام Persian Surface Technology Fair 
موجبات ارتباط گسترده صاحبان صنعت آبکاري کشور را با همه دست اندرکاران اين رشته فراهم مي کند. که در نتيجه آن تکنولوژي مورد استفاده در سطح فناوري روز جهان ارتقاء يافته و ايران را به قطب علمي، صنعتي و نمايشگاهي در منطقه خاورميانه تبديل مي نمايد.
نظارت و حمايتهاي مالي سازمانهاي حامي حفظ محيط زيست
ورود پسابهاي صنعتي تصفيه نشده و خام به جريان هاي آب و محيط هاي پذيرنده، موجب بروز بحران هاي زيست محيطي و آسيب جدي به طبيعت، حيات وحش، اکوسيستم و در نهايت سلامت افراد جامعه مي شود. لذا تصفيه، بهره برداري از ضايعات باقي مانده و بازيافت آب از اين پساب ها علاوه بر جلوگيري از بروز اين بحران ها کمک شاياني را به بهره برداري بهينه از منابع آب و حفظ آنها مي نمايد. با توجه به خصوصيات جغرافيايي ايران استفاده مجدد از پسابهاي صنعتي و بازيافت آب از ضرورت بيشتري برخودار است. در حال حاضر به علت وجود پاره اي از مشکلات در اين بخش، محيط زيست کشورمان با بحران هاي جدي زيست محيطي روبرو شده است، که در صورت عدم نظارت و رسيدگي هرچه سريعتر، در سال هاي آينده اين بحران به فاجعه زيست محيطي مانند آنچه که امروز براي درياچه اروميه اتفاق افتاده است، بدل خواهد شد. لذا مقتضي است که تمام واحدهاي صنعتي فعال در حوزه آبکاري به بخش هاي تصفيه پساب استاندارد و مدرن مجهز شوند. اين امر علاوه بر تغيير ديدگاه صاحبان اين صنعت، نظارت و کمک هاي جدي سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان هاي ديگر حامي محيط زيست را مي طلبد. اين سازمان ها علاوه بر نظارت جدي و سختگيرانه، با ابزارهاي تشويقي چون پرداخت وام هاي بلند مدت و کم بهره جهت خريد تجهيزات مدرن تصفيه پساب مانند فناوري نوين پساب صفر يا
Zero Liquid Discharge (شکل 1)، آموزش کارکنان بخش‌هاي مرتبط و نيز حمايت از بخش ها و شرکت هاي خصوصي فعال در اين زمينه مي توانند موثرترين عامل جهت حفظ محيط زيست کشور عزيزمان باشند. بديهي است که حمايت اين واحدها در کنار همکاري صاحبان صنعت موجبات خروج هرچه سريع تر از اين بحران را فراهم مي آورد.
نظارت بيشتر سازمان ملي استاندارد در کيفيت توليدات ايران
سازمان ملي استاندارد ايران به عنوان تنها مرجع رسمي، به منظور انجام تحقيقات درجهت تدوين استاندارد در کشور مي تواند با نظارت جدي تر موجبات بالا بردن کيفيت فناوري سطح ، بهبود روش هاي توليد و کارايي صنايع را فراهم آورد.
اين سازمان قادر است با مجهز و مدرن نمودن آزمايشگاه هاي معتمد طرف قرارداد خود، واحدهاي صنعتي را در توليد کالاهايي مطابق با آخرين استانداردهاي روز جهان ياري نمايد. در اين صورت واحدهاي با توليدات نامرغوب يا در جهت استاندارسازي و در نتيجه مدرنيزه کردن تجهيزات، دانش و مواد اوليه خود گام خواهند برداشت و يا از صنعت کشور حذف خواهند شد. همچنين اين سازمان با صدور گواهينامه ها و حمايت هاي خود مي تواند موجبات تشويق و رقايت مثبت صاحبان اين صنايع را فراهم آورد.
مشارکت مراکز فني در هزينه هاي سرمايه گذاري توليدات جديد
توليدات به روز کارخانجات صنعتي مستلزم سرمايه گذاري مستمر در جهت نمونه سازي، طراحي و ساخت قلّاب آبکاري و ساخت وان فرايندهاي جديد آبکاري براي توليدات جديد مي باشد. تهيه اين نمونه ها از طراحي تا ساخت و اخذ تائيديه خريدار نهايي، هزينه هاي زيادي را براي واحد هاي صنعتي در بردارد. لذا اين مراکر فناوري سطح با ارائه پشتيباني هاي فني به مشتريان مهم خود، آنان در عقد قراردادهاي فروش محصولات ياري مي نمايند.
در کشورهاي پيشرفته، صاحبان صنايع که قصد احداث و يا بهره گيري از فرآيند يا تجهيزات جديدي را دارند، پيش از احداث کارگاه، کارخانه و يا خريداري تجهيزات و مواد جديد به چنين مراکزي مراجعه کرده و با معرفي ديدگاه ها، طرح ها و محصولات توليدي خود از اين مراکز خدمات دريافت مي کنند. اين خدمات شامل انجام تحقيق در مورد فرآيندهاي لازم براي توليد محصولات مورد نظر مي باشد. در نتيجه انجام تحقيقات مختلف در نهايت اين مراکز جديدترين تجهيزات، دانش فني و مواد اوليه دوستدار محيط زيست را به صاحبان اين مشاغل معرفي مي کنند. همچنين براي ايجاد اعتماد و اطمينان از صحت موارد پيشنهادي، محصولات مورد نظر در قالب طرح هاي پايلوت با تجهيزات و مواد پيشنهادي توسط اين مراکز توليد مي شوند تا صاحبان صنايع به طور ملموس و از نزديک با فرايندهاي پيشنهادي، شرايط حقيقي و مشکلات کار آشنا شوند. صاحبان صنايع مي توانند به بازاريابي نمونه هاي توليدي پرداخته و پس از اطمينان کامل از سوددهي کارگاه يا کارخانه مورد نظر خود را احداث کنند. متخصصان اين مراکز پس از احداث خطوط توليدي نيز همواره در کنار صاحبان اين صنايع خواهند بود و با ارائه مشاوره و آموزش به کارکنان مشکلات آنها را به حداقل خواهند رساند. راه اندازي اين مراکز توسط افرادمتخصص، علاوه بر ايجاد کارگاه‌ها و کارخانجات استاندارد و دوستدار محيط زيست موجب کاهش هزينه هاي ناشي از به کارگيري روش هاي سنتي و اجراي طرح هاي اشتباه خواهد شد. از طرف ديگر احداث اين مراکز موجبات اشتغال نيروي انساني تحصيل کرده و متخصص را فراهم مي کند تا ايده هاي نوين خود را در زمينه صنعت آبکاري ارائه دهند. در کشور ما نيز وجود مراکزي براي پشتيباني از افرادي که قصد احداث يا مدرنيزه کارگاه ها يا کارخانجات آبکاري خود را دارند، بسيار ضروري مي باشد.
ورود صاحبان صنعت آبکاري به شاخه‌هاي بيشتري از فناوري سطح
علاوه بر صنعت آبکاري عمومي، فناوري سطح داراي رشته هاي گسترده اي مي باشد. با نگاه به ليست مشارکت کنندگان نمايشگاه هاي فناوري سطح Surface Technology) ( در جهان به اهميت صنايع الکترونيک و پيشرفت هاي اخير جهان در صنايع زير پي مي بريم:
الکترونيک (PCB و IC)
تکنولوژي توليد مواد نيمه رسانا ((Semiconductor (SC)
تکنولوژي آبکاري لايه نازک پيشرفته (Electrolytic Wafer Plating)
اين فناوري ها شامل راه حل هاي نوآورانه براي ايجاد صنايع الکترونيک پيشرفته بوده و بسترهاي لازم براي توليد سيستمهاي تصويربرداري، هوا فضا، پزشکي ، خودرو و مخابرات و ارتباطات و ... را فراهم مي کنند.
مسلماٌ ورود به هريک از عرصه هاي ذکر شده، مسير پيشرفت و خودکفايي کشور را هموارتر خواهد نمود، که خود نيازمند بهره گيري از تجهيزات و فرآيندهاي مدرن و نيز نيروي کار متخصص و آگاه مي باشد.
تضمين کيفيت صنعت آبکاري درخطوط تمام اتوماتيک
امروزه استفاده از خطوط تمام اتوماتيک در صنايع مختلف از جمله صنعت آبکاري به منظور بالابردن بازده و کيفيت کالاهاي توليد شده، کاهش مصرف انرژي و خطاهاي انساني، صيانت از نيروي کار، افزايش ايمني، کاهش زمان هاي مرده و نيز يکنواختي کالاهاي توليدي در کشورهاي درحال توسعه رو به افزايش است. از اين رو براي تجهيز نمودن واحدهاي صنعتي به خطوط تمام اتوماتيک مي توان به موارد زير اشاره کرد:
تبديل خطوط آبکاري از سنتي به خطوط تمام اتوماتيک.
تشويق و حمايت مالي صاحبان واحدهاي آبکاري جهت خريد خط تمام اتوماتيک.
حمايت مالي و تکنولوژيکي واحدهاي ماشين سازي و ابزارسازي براي ساخت ماشين آلات و تجهيزات مطابق آخرين استانداردها.
ايجاد واحد هاي طراحي قلاب و ابزارهاي پوشش دهي با مشارکت صاحبان تکنولوژي روز جهان
حمايت دولت از ايجاد خطوط اعتباري درجهت نواوري در صنعت آبکاري (اين حمايت مي تواند شامل تامين خط تمام اتوماتيک آبکاري با قيمت مناسب براي همه کارگاه ها با مشارکت صاحبان فناوري سطح داخلي و صاحبان تکنولوژي جهاني باشد).
به روز نمودن فرايندهاي آماده سازي وچربي گيري و عدم استفاده از روش هاي سنتي.
استفاده از مواد اوليه با استاندارد فني بالا و دوستدار محيط زيست در فرايندهاي آبکاري.
احداث واحدهاي تصفيه پساب صنعتي مطابق آخرين استانداردهاي محيط زيست.
آموزش هاي فني و حرفه اي و به کارگيري آخرين ماشين آلات و تجهيزات و روش هاي آبکاري روز دنيا جهت حفظ سلامت نيروي کار کشور.
صيانت از نيروي کار
کار آفرينان و کارکنان واحدهاي آبکاري شايسته کار در محيطي سالم و در سطح پذيرفته شده استانداردهاي بين المللي مي باشند. از اين رو براي صيانت از نيروي کار کشور اکنون نوبت آن است که تجهيزات و خطوط تمام اتوماتيک به کمک کارگران بيايند و سلامت دستان با ارزش نيروي کار کشور براي ارتقاء اين صنعت حفظ شود.
هم صيانت از نيروي کار صنعت آبکاري و هم رسيدن به کيفيت مطلوب قطعات آبکاري شده، نيازمند استفاده از ماشين آلات و تجهيزات به روز مي باشد.
نتيجه گيري
ايران در شرف عضويت در سازمان تجارت جهاني مي باشد، از اين رو الزام به رقابت اجتناب ناپذير است. لذا توجه به کيفيت کالاهاي توليدي، براي حضور موثر و نافذ در بازار صنعت آبکاري در ايران نيز ملزم به تغييرات اساسي و حمايت همه جانبه ارگان ها و سازمان هاي مختلف و نيز همکاري صاحبان اين صنعت مي باشد.
اين تغييرات مي تواند منجر به نتايج مطلوب زير شود:
کاهش ضايعات توليدي
کاهش مصرف مواد اوليه
کاهش هزينه انرژي و زمان
صيانت از نيروي کار
کاهش آلودگي هاي محيط زيست
بهبود کيفيت پوشش
افزايش راندمان کاري
ايجاد توان رقابت در بازار بين المللي
اشتغال زايي
بالا رفتن کيفيت محصولات توليدي
امکان رقابت با بازارهاي جهاني
در نهايت با افزايش کيفيت و توان رقابت بستري مناسب جهت صادرات محصولات صنعتي کشور فراهم مي گردد، که عملا فناوري سطح (آبکاري )، صنايع کشور را براي حضور در بازار جهاني توانمند مي سازد.
اميد است با مشارکت همه دست اندرکاران صنعت آبکاري و با بهره گيري از مشارکت کشورهاي صنعتي پيشرفته در به روز نمودن صنعت توانمند ساز آبکاري به موفقيت دست يابيم.
برای اشنایی بیشتر با ارسال کننده مقاله به سایت نشریه پیام آبکار مراجعه نمایید
