صنعت آبكاري یکی از صنايع پايه براي رسيدن به توسعه صنعتي است زيرا به كمك اين صنعت مي توان قطعاتي را با عمر مفيد بالا، ارزان و سبك توليد كرد. آبكاري به مجموعه فرآيندهايي گفته مي شود كه تحت آن سطح قطعات فلزي و در بعضي مواقع غيرفلزي با لايه هايي از فلز يا غيرفلز جهت دستيابي به سطوح مناسب پوشش داده شود.در اثر فرآيند آبكاري در صنايع، صرفه جويي اقتصادي در ساخت قطعات و كالاها ايجاد مي شود. آبكاري قطعات باعث افزايش عمر مفيد، بهداشت و زيبايي، تغيير كاربردي اشياء و در نهايت كاهش قيمت تمام شده مي شود.
به عنوان مثال در هر خودرو بيش از 3400 قطعه آبكاري مي شود تا از اين طريق وزن قطعات به كار رفته در آن كم شود.پيش بيني مي شود تا سال 2020 ميلادي مصرف قطعات آلومينيومي و پلاستيكي در خودرو افزايش چشمگير پيدا كند. اين قطعات اگر چه استحكام بالايي ندارند اما به كمك آبكاري اين خاصيت را پيدا مي كنند.
اما متاسفانه علیرغم فواید چشمگیر صنعت آبکاری درتوسعه صنایع ، فعالیت این واحدها درداخل شهرها مخاطرات زیست محیطی وبهداشتی فراوانی را بهمراه دارد.
این واحدها بصورت مستقل به شکل کارگاههای کوچک وخصوصی یابه عنوان بخشی از کارخانه های بزرگتر فعالیت دارند.
تاریخچه صنعت آبکاری
تاريخچه آبكاري در اروپا به اواخر قرن 18 برميگردد؛ درحاليكه طبق برخي اسناد و مدارك سابقه آبكاري در ايران، حتي به دوره اشكانيان نيز ميرسد. اما آبكاري در ايران معاصر، به بيش از 100 سال پيش بازميگردد. ابراهيمخان صحافباشي اولين كارگاه آبكاري را در خيابان لالهزار نو تاسيس كرد و با نصب انواع وانهاي آبكاري نيكل، مس، برنج، نقره و دستگاههاي جنبي مورد نياز، آبكاري صنعتي را در ايران پايه گذاري نمود.
در حفاریهای باستانشناسی که در1936 دراطراف تیسفون صورت گرفت تجهیزات آبکاری الکتریکی متعلق به بیش از2000سال مربوط به دوره اشکانیان کشف گردید ، که نشان دهنده آشنائی ایرانیان با آبکاری طلا ونقره برروی جام های فلزی بود.
دسته بندی های موجود درصنعت آبکاری
دسته بندی های مختلفی برای صنعت آبکاری ارائه شده است که هریک از منظر کاربردی خاصی به موضوع نگریسته است.
1- دسته بندی کاربردی
تقاضا برای انواع پوشش های آبکاری با اهداف مختلفی شکل میگیرد :
1-1- آبکاری تزیینی :
زمانی از آبکاری تزیینی سخن به میان می آید که هدف از آن چشم نوازی سطح محصول باشد و پوشش کاربردی فنی نداشته باشد . سطوح آبکاری شده با مس ، نیکل ،کرم ، نقره ویا طلا در موارد آبکاری تزیینی کاربرد بسیار زیادی دارند و جزیی از طراحی محصول می باشند ، بعنوان مثال یک سرویس 12 نفره قاشق و چنگال نقره را درنظر بگیرید ، چنانچه این سرویس از نقره خالص ساخته شود نیاز به چند کیلو نقره می باشد در حالیکه به کمک آبکاری فقط به 70 تا 90 گرم نقره مورد نیاز است.
2-1- آبکاری کاربردی :
تعداد موارد استفاده از سطوح آبکاری درصنعت بیشمار میباشد . تعیین دقیق میزان انتظار از کارایی یک قطعه یا محصول معین خواهد کرد که چه پوششی باید برای آن درنظر گرفته شود . طراح وسازنده محصول می تواند بین طیف گسترده ای از پوشش ها ، بهترین پوشش را از نظر ویژگی های فنی و اقتصادی انتخاب نماید .بعنوان مثال پوشش های زیر در صنعت کاربردهای فوق العاده زیادی دارند.
پوشش های روی ازطریق آبکاری با امکان ترکیب با کرماته کاری ، لایه های آلیاژ روی ، پوشش ترکیبی مس/نیکل/کرم ویا پوشش های نیکل شیمیایی ، کرم سخت ، آنودایزینگ نقره وآب طلا وپوششهای بسیار دیگری که دارای امکانات مختلف برای آبکاری کاربردی می باشند.
3-1- آبکاری تلفیقی ( تزیینی وکاربردی ) :
محافظت در برابر خوردگی واستهلاک ، همراه با حفظ زیبایی ظاهری درمورد بسیاری از محصولات ضروری است .بعنوان مثال می توان از بسیاری از قطعات در صنایع خودروسازی و صنایع خانگی نام برد. دراین موارد از آبکاری بعنوان تلفیقی از محافظت و زیبایی استفاده شده است لذا به این گروه آبکاری تلفیقی اطلاق میگردد.
4-1- آبکاری درفناوریهای پیشرفته و بطور خاص در عرصه الکترونیک :
در اینجا عمدتاٌ روش های خاص و دقیق آبکاری مدنظر است که در صنایع الکترونیک و هوا – فضا کاربرد دارد ، مدارهای چاپی نمونه ای از آن میباشند.
اگر بخواهیم صنعت آبکاری را بر پایه فرایندها با دیدی گسترده تر (شامل عمده فرایندهای پوشش دهی) گروه بندی کنیم ، میتوان ادعا کرد که یکی از کاربردی ترین انواع دسته بندی بصورت زیر میباشد.
1-2- آبکاری های الکتریکی (نیکل،کرم،مس،نقره،طلا و...)
آبکاری الکتریکی یکی از روش های اصلاح سطح است که درآن یک یا چند لایه پوشش با استفاده از الکترولیت وجریان برق بر روی سطح لایه زیرین اعمال می شود. در اینجا نمونه بعنوان کاتد بوده ، آند والکترولیت از اجزا مداری هستند که یک منبع تغذیه الکترون ها ویون ها را در این مدار به حرکت وادار میکند.
2-2- پوشش دهی تبدیلی (کروماته،فسفاته،آندایزینگ)
اساس این نوع پوشش ، روئین کردن سطح فلز است که به ایجاد لایه پایدار اکسیدی بر روی سطح فلز منجر می شود. لذا از جمله این پوشش ها می توان آنودایزینگ ، پوشش های کروماته وفسفاته را نام برد.
3-2- پوشش دهی رسوب شیمیایی (الکترولس)
در فرایند آبکاری الکترولس (بدون جریان الکتریکی) با یک سری واکنش شیمیایی و بدون استفاده از جریان الکتریکی ، پوشش یکنواختی از فلز مورد نظر بر سطح قطعات ایجاد می شود.
4-2- پوشش دهی به روش غوطه وری گرم
در روش غوطه وری گرم ، قطعه مورد نظر را برای اعمال پوشش در حمامی از فلز مذاب به مدت کوتاهی غوطه ور می کنند.
5-2- آّبکاری موضعی
آبکاری موضعی ، که به فلز پاشی الکتروشیمیایی نیز منصوب است ، روشی است که در آن عمل آبکاری در یک ماده جاذب که دور یک آند یا پرتابل پیچیده شده نگهداری میشود و آند با سیم رکتیفایر مخصوص متصل میگردد . با اتصال سیم کاتدی رکتیفایر به قطعه کار ، مدار آبکاری تکمیل میشود و در اثر تماس قطعه کار با آند اشباع شده از محلول ، آبکاری انجام میشود.
6-2- پوشش دهی در خلا
روش های اصلی این روش پوشش دهی عبارتند از CVD,PVD
· روش PVD : در این فرایند یون های مثبت فلزیدر محفظه ای که تحت خلا است تولید شده و با توجه به بار منفی قطعه کار، جذب آن می شوند.
· روش CVD : در این فرایند بخار فلز پوشش دهنده با سطح فلز در دمای بالا تماس یافته و پوشش دهی از نوع نفوذی پیوند خواهد بود .
7-2- رنگ آمیزی الکتریکی (الکترولاک و...)
رنگ آمیزی الکتریکی (الکتروفورتیک –الکترولاک) روشی است که طی آن پوشش پلیمری بوسیله جریان الکتریسیته بر روی سطح اجسام هادی تشکیل میگردد ، این پوشش حاوی رنگ پایه های (رزین) است که بعد از خنثی شدن با عوامل اسیدی یا بازی ، قابل انحلال در آب بوده و به همراه رنگدانه حلال وافزودنی های دیگر ، ذرات کلوئیدی بارداری را تشکیل می دهد که پس از اعمال جریان الکتریکی مستقیم با حرکت به طرف قطب مخالف خود ، پوشش را بر روی سطح ایجاد میکند.
8-2- پوشش پودری
پوشش دهی پودری عبارتست از اعمال نوعی پوشش با رنگ خشک وبدون حلال که اجزا اصلی تشکیل دهنده آن تا حد آرد نرم وریز شده باشند. برای اعمال پوشش دهی پودری بر روی قطعه ، از دو روش افشاندن الکترواستاتیکی وبستر سیال استفاده میشود.
9-2- پوشش دهی پاششی
با توجه به تنوع بسیار زیادی که در این روش برای مواد پوشش دهنده از فلزات و غیر فلزات وجود دارد ، پوشش های مختلفی از جمله قلع ،آلومینیوم ، سرامیک ها و ... را میتوان به این عنوان نام برد و در این فرایند فلز مورد نظر را ذوب نموده و برروی سطح قطعه کار می پاشند .در هنگام برخورد فلز برروی سطح قطعه کار پخش شده و به آن می چسبد . با توجه به مکانیزم پوشش ، آلیاژسازی انجام نشده و لذا باید سطح قطعه کار مناسب برای این عملیات باشد.
10-2- قطعه سازی الکترولیتی (الکتروفرمینگ)
الکتروفرمینگ یا شکل دادن الکتریکی ، یک روش ساخت و تولید قطعات ساده تا پیچیده با استفاده از صنعت آبکاری است .روش کار در این فرایند به ترتیب گام های ذیل است .
• تهیه یک الگو یا مدل مناسب دارای قابلیت آبکاری
• مدل در داخل محلول الکترولیت قرار گرفته ولایه فلزی از طریق الکترولیز برروی آن رسوب میکند
• خروج مدل از محلول ، پس از ذستیابی به ضخامت مورد نظر
• جداسازی لایه الکتروفرمینگ شده از مدل یا الگوی اولیه
11-2- پوشش دهی نفوذی
پوشش های بکار رفته در این فرایند بطور عمده عبارتند از پوشش آلومینیوم (آلومینایزینگ)،کروم (کرومایزینگ) و سیلیسیم و یا تلفیقی از کروم و آلومینیوم ، این پوشش ها براساس تئوری نفوذ عمل کرده واساسا با سایر پوشش ها که سطحی مقاوم بر روی سطح فلز ایجاد میکنند تفاوت داشته و مکانیزم عمل آنها براساس آلیاژی کردن سطح فلز است . فرایند نفوذ طی دو مرحله صورت میگیرد که عبارتند از تماس فلز پوشش با فلز پایه ومرحله فرایند نفوذ .
12-2- فرایند تولید مدار چاپی
اغلب فرایندهای تولید مدار چاپی امروزه با یکی از دو روش زیر صورت میگیرد :
- روش مرحله به مرحله
- روش پوشش سطحی
بیش از 95% بردهای مدار چاپی با دو روش فوق تولید میگردند و فقط در موارد بخصوص از روشهای دیگر استفاده می شود.
بجز فرایندهای ذکر شده فوق ،فرایندهای مختلف دیگری نیز درصنعت پوشش دهی میتواند وجود داشته باشد چرا که با توجه به اهمیت شاخه مهندسی سطح و تاثیر آن بر صنایع دیگر، امروزه مطالعات گسترده ای که در این خصوص صورت میگیرد و روش های مختلف دیگری نیز می تواند به این مجموعه اضافه گردد. اما در کل ، پوشش دهی در تمام دنیا با این فرایندها به انضمام انواع روشهای رنگ کاری شناخته شده ومعرفی میگردد.
صنایع واجد بخش آبکاری
1) دارندگان واحدهای آبکاری جنبی شامل واجدین بخش آبکاری بعنوان قسمتی از فرایند تولید :
1-1) صنایع دفاع، هوافضا، مخابرات، نفت و... این گروه از واحدها عموما دارای خطوط آبکاری متوسط و بزرگ بصورت سنتی و مدرن بوده و مالکیت آنها دولتی است.
2-1) کارخانجات و کارگاههای تولیدکننده انواع محصولات: خودرو، موتورسیکلت ،لوستر ،پیچ و مهره و ... دارای خطوط آبکاری بزرگ ،متوسط ،کوچک ،مدرن و سنتی بوده و مالکیت خصوصی یادولتی (نهادها و ...) میباشند.
2) دارندگان واحدهای آبکاری بصورت مستقل :
1-2) واحدهای دارای مجوز از وزارت صنایع و یا اتحادیه های صنفی
2-2) واحدهای آبکاری مستقل بدون مجوز (زیرزمینی) اغلب کوچک ، براحتی قابل جابجائی و خود را ملزم به پرداخت بیمه و مالیات نمی بینند، لذا از سود بیشتری برخوردارند.
صنايع مصرف كننده آبكاري
دفاعي - هوافضا - خودروسازی - لوازم خانگي - مخابرات
ساختمان - نفت و پتروشيمي - تجهيزات پزشكي - بسته بندي - الكتريكي و الكترونيكي و...
1) امكان ساخت بسياري از قطعات و كاهش هزينه توليد
مانند قطعات ساخته شده از سرب خشك، غلطكها، قالبها، مدارچاپي و...
2) افزايش عمر مفيد قطعات در برابر خوردگي ، سايش ، اصطكاك و...
مانند پيستون ترمز و شمع (خوردگي) ، سوپاپ ترمز و سيستم تعليق (سايش ) ، پيستون موتور و قرقره برف پاك كن (اصطكاك)
3) بهداشت و زيبايي
مانند لوستر ، شير آلات ، وسايل جراحي ، وسايل آشپزخانه و ...
دلایل اهمیت صنعت آبکاری
صنعت آبکاری به عنوان یک فرآیند تکمیلی با بسیاری از صنایع ، به ویژه صنایع فلزی در ارتباط بوده و مکمل تولیدات آنها و حلال بسیاری از مشکلات دیگر صنایع می باشد.گستردگی این صنعت به حدی است که هر زمان و در هرکجا می توان نشانه ای از آن یافت به عنوان مثال در تولیدات اتومبیل بیش از 3500 قطعه مستقیم با آبکاری ارتباط داشته یا در هواپیمای ایرباس بیش ازدومیلیون قطعه از روشهای آبکاری تولید یا پوشش داده شده اند .گسترش روز افزون صنعت الکترونیک مرهون صنعت آبکاری در ساخت بردهای الکترونیکی و مدارهای چاپی است و از این نمونه ها بسیار است بطوریکه به حق این صنعت را فناوری توانمندساز می نامند.
معضلات زیست محیطی وبهداشتی صنعت آبکاری :
1) آلودگی آبهای زیرزمینی ناشی ازتخلیه پساب خام
2) آلودگی آب وخاک ناشی از فلزات سنگین پسماندها
3) آلودگی هوا ناشی ازانتشاربخارات سمی
علاوه بر آلودگیهای وسیع ناشی از فعالیت واحدهای آبکاری که منجر به آلودگی زیست محیطی شده وبطور غیرمستقیم برسلامتی انسان وسایرموجودات زنده تاثیر می گذارد،قرارگرفتن مستقیم کارگران درمعرض مواد خطرناک یا سمی شیمیایی وبیماریهای ناشی ازآن یکی ازبزرگترین مشکلات صنایع آبکاری محسوب می شود.
مخاطرات شغلی درصنعت مورد بحث شامل دو دسته بیماریهای ناشی از فعالیت آبکاری و خطرات ویژه ناشی از این فعالیت میباشند ،که بیماریهای ناشی از فعالیت آبکاری مي توانند به چهار گروه عمده تقسیم شوند:
1- از راه پوست يا درمال
2- از راه تنفس مواد شيميايي
3- از راه خوردن يا بلعيدن مواد شيميايي
4- از راه جذب پوستي مواد شيميايي
بيماري هاي پوستي
تقريبا نصف ادعاهاي جبران خسارات، ناشي از بيماري هاي حرفه اي مربوط به بيماري هاي پوستي مي باشد. به طور اساسي دو نوع بيماري پوستي وجود داردكه عبارتند از :
1- تحريك هاي اوليه بيماري هاي پوستي كه ناشي از عوامل فيزيكي، مكانيكي يا شيميايي هستند.
2- بيماري هاي پوستي حساس شده، كه عكس العمل آلرژيكي نسبت به يك ماده معين است.
اين نوع حساسيت ها در طول يك دوره زماني معين به وجود مي آيد. تماس جزئي يا در معرض قرار گرفتن بسيار كم از آن مواد، مي تواند موجب عكس العمل جدي شود. اين نوع از بيماري هاي پوستي تا حدودي بستگي به خصوصيات فردي و زمينه هاي مساعد و ميزان تحمل شخص دارد. بعضي مواد مي توانند موجب هر دو نوع بيماري شوند.
در معمولي ترين كارگاه هاي صنايع آبكاري، موادي كه بتوانند موجب هر دو نوع بيماري شوند عبارتند از : اسيد كرميك، حمام هاي آبكاري نيكل و تري كلرور اتيلن يا پر كلرور اتيلن كه در چربي زدائي تبخير مي شوند و مورد استفاده قرار مي گيرند.
خطرات ويژه
علاوه بر خطرات بهداشتي در ارتباط با مواد شيميايي در عمليات آبكاري، خطرات ويژه بسياري در عمليات روزمره كارگاهي ممكن است اتفاق بيفتد.
- بسياري از صدمات كاركنان آبكاري مربوط به لغزيدن آنها در راه رفتن است كه ناشي از تخليه بين تانكها و افزايش رطوبت محيط در عمليات پوشش دهي مي باشد. براي اصلاح و رفع اين مشكل، بسياري از كارگاه ها صفحات جاي پا و رفت و آمدي نصب مي كنند. اين صفحات، كاركنان را از سطوح لغزنده كف كارگا هها مصون نگه مي دارد و درصورتيكه اين صفحات به علت شرايط محيط، زنگ زده و يا خوردگي پيدا كنند از بين مي روند كه اگر به طور صحيح تعمير و يا قسمت هاي فرسوده تعويض نشوند ممكن است موجب صدمات جدي براي كاركنان شود.
- آسيب هاي چشمي ممكن است از انجام كار بدون دقت كافي در اطراف تانك هاي عمليات آبكاري كه بدون استفاده از عينك هاي محافظ چشم، صورت گرفته باشد، اتفاق افتد. بنابراين خطرات مواد شيميايي پوشش هاي ضد زنگ را در مورد چشم نبايد ناديده گرفت بلكه بايد مورد تاكيد جدي قرار داد و به آن توجه نمود.
- از آنجا كه در فرآيند هاي آبكاري معمولا از جريان الكتريكي استفاده مي شودخطر شوك الكتريكي به طور جدي وجود دارد. واضح است كه نه تنها از جريان برق در فرآيند آبكاري استفاده مي شود، بلكه براي تامين نيروي محرك از دستگاه ها و وسايلي مانند كمپرسور هوا، مكنده هاي تهويه هوا، يكسو كننده ها و المان هاي حرارتي جهت گرم كردن تانكها استفاده مي شود. بنابر اين بسيار حائز اهميت است كه اين وسائل طوري سيم كشي شده و حتما داراي سيم اتصال به زمين باشند كه طبق كدهاي الكتريكي ملي جهت حفاظت كاركنان در مقابل شوك الكتريكي بسيار مهم هستند.
- آتش سوزيها در كارگاه هاي آبكاري كمتر مورد توجه قرار مي گيرند ولي اين آتش سوزي ها با خسارات زياد در آبكاري ها اتفاق مي افتد كه به علت نگهداري و انبار كردن و يا جابجايي غلط ظروف حاوي مواد و يا استفاده نا صحيح از وسايل، ممكن است حادث شود به عنوان مثال محلول هاي سيانور عوامل احيا كننده هستند و اگر با اكسيد كننده قوي مثل نيترات آمونيوم يااسيد كرميك تماس پيدا كند، مي تواند منجر به انفجار شود. المانهاي حرارتي برق در وانهاي آبكاري جهت گرم گردن محلول ها در تانك هاي پلاستيكي مي تواند موجب آتش سوزي با خسارات بسيار شود. در صورتيكه سطح مايع داخل تانك به علت تبخير كاهش پيدا كند، المانهاي حرارتي، ديواره بدنه پلاستيكي تانك را تحت تاثير قرار داده موجب آتش سوزي و در صورت پيشرفت به داخل كانال هاي پلاستيكي كه اغلب در سيستم تهويه اطراف تانكها وجود دارد، موجب پيچيدگي و ايجاد خسارت بيشتر شود.
معضلات و تهديدهاي صنعت آبكاري در استان های تهران و البرز
1. نفوذ كارگاهها در بافتهاي مسكوني ، ايجاد مزاحمت و آلودگي محیط در بافت مسكوني
2. عدم الگوي مناسب كارگاهي با در نظر داشتن جنبه هاي اقتصادي – فني ايمني ، بهداشتي ، زيست محيطي
3. عدم امكان جلوگيري از ادامه فعاليت واحدهاي کوچک غير مجاز با به كارگيري اهرمهاي مختلف
4. عدم امكان اجراي مديريت ونظارت مستمر بر عملكرد واحدها
اقدامات زیست محیطی جهت کنترل آلودگی
1.شناسایی واحدهای آبکاری در قالب طرح انتقال صنایع آلوده ومزاحم درون شهری
2.شناسایی کارگاههای آبکاری با توجه به وصول شکوائیه و مکاتبات ارگانها وپیگیری رفع آلودگی و جمع آوری و انتقال
3.صدور اخطاریه زیست محیطی در جهت رفع آلودگی وقانونمند کردن فعالیت آبکاری
4. محاسبه وابلاغ جریمه زیست محیطی درصورت تداوم روند آلایندگی
5.جلوگیری وممانعت از ادامه فعالیت واحد آلوده زا با هماهنگی مراجع قضایی(پلمب) و اجرای قوانین زیست محیطی
6.مکاتبه با ارگانهای ذیربط جهت ساماندهی اصولی وکاهش آلودگی پساب کارگاههای آبکاری غیرمجاز وانتقال فعالیت این کارگاهها به خارج ازبافت مسکونی شهری
7.تهیه وتنظیم لیست صنایع آلاینده آبکاری واعلام به مراجع ذیربط از جمله سازمان امور مالیاتی جهت دریافت عوارض آلایندگی صنف فوق بعنوان یک اهرم فشار کنترلی
8.باتوجه به تشدید روند آلایندگی سفره های آب زیرزمینی وسطحی در اثر تخلیه پساب آبکاریها تهیه گزارشات مستند وارائه به ارگانهای ذیربط جهت پیگیری لازم از جمله فرمانداری ها
مشكلات موجود درروند پیگیری رفع مشکلات و آلودگی واحدهای آبکاری
• محدوديت هايي كه در حال حاضر براي فعاليت صنعت آبكاري در كشور تعريف شده و شناخته شدن آن به عنوان صنعت مزاحم، منجر شده فعاليت زيرزميني كارگاه ها و كارخانه هاي آبكاري روز به روز افزايش پيدا كند از اینرو این صنعت به صنعتی سيار تبديل شده به طوري كه كارگاه های غیرمجاز مرتبا" بمنظور فرار از روند قانونی توقف فعالیت به مکان دیگری نقل مكان مي كنند و لذا هيچ گونه آمار دقيقي نمي توان از وضعيت اين صنعت به دست آورد، تا جايي كه بنا به اظهارات مسئولین شركت تعاوني صنايع آبكاري ايران طي دو سال گذشته تعداد واحدهاي زيرزميني در صنعت آبكاري از 3000 واحد به بيش از 4000واحد رسيده است. اين در حالي است كه در حال حاضر تنها 500 كارگاه آبكاري با مجوز رسمي مشغول هستند.
• باعنایت به اینکه این واحدها باید به شهرکهای صنعتی مصوب منتقل شوند ، عدم همکاری شرکت شهرکهای صنعتی درپذیرش اینگونه واحدها به دلیل صنفی بودن یکی دیگر از معضلات این واحدها به شمارمیرود.
• از طرفی ارگانهای ذیربط از جمله سازمان صنایع و معادن ، شهرداریها ، اتحادیه وشرکت تعاونی آبکاران و خود مسئولین کارگاهها در جهت قانونمند کردن و رفع مشکلات فعالیت و همچنین مشکلات زیست محیطی وبهداشتی کارگاههای آبکاری هماهنگی و برنامه ریزی مدون نداشته و طرحهای تهیه شده و مصوب نیز ناتمام مانده و پیگیری نمیشود و مشکلات صنف موصوف بصورت پراکنده و موردی در صورت تشدید آلودگی زیست محیطی پیگیری میشود.
نتیجه گیری
براساس بررسی های بعمل آمده درحال حاضر باعنایت به وضعیت فعالیت سنتی وصنفی واحدهای آبکاری در مناطق شهری و روستایی وهمچنین فعالیت در شرایط غیراصولی وعدم رعابت اصول بهداشتی و زیست محیطی و ایضامحدوديت هايي كه در این خصوص براي اینگونه کارگاهها در سطح كشور تعريف شده آن را به يك صنعت سيار تبديل نموده به طوري كه كارگاه ها مرتباٌ براي جلوگيري از شناسایی محل استقرار و تعطيلي توسط ارگانهای ذیربط از جمله سازمان حفاظت محيط زيست و یا شهرداری منطقه ، نقل مكان مي كنند و علیرغم کلیه اقدامات هيچ گونه آمار دقيقي از وضعيت اين صنعت به دست نیامده است.
از طرفی افزایش فعالیتهای صنعتی مورد بحث ، موجب ایجاد آلودگیهای زیست محیطی گردیده که می بایست راهکارهایی درجهت کاهش اثرات منفی این آلودگیها بر محیط زیست اندیشید که این مهم بدون همکاری سایر ارگانهای ذیربط منجمله شهرداریها ، شرکت شهرکهای صنعتی ، اتحادیه صنف آبکاران وتعامل همه جانبه صنعت گران این رسته با مراکز علمی و دانشگاهی جهت به کارگیری تکنولوژی به روز و کارآمد تحقق نخواهد یافت.
در بررسی تحقیقی به عمل آمده در اداره محیط زیست شهرستان تهران در سال 1388( رستمی و همکاران) ، واحدهای مذکور را از نظر نوع فعالیت به دو گروه تقسیم که گروه اول شامل دارندگان واحدهای آبکاری جنبی( واجدین بخش آبکاری بعنوان قسمتی از فرایند تولید) و دارندگان واحدهای صرفا آبکاری بصورت مستقل می باشند .
بر این اساس تعداد کل واحدهای پایش شده در بخش اول ، 10 مورد بوده که ازاین میان 8 واحد دارای مجوز از صنایع ومعادن و2 واحد دارای مجوز از اتحادیه مربوطه و همچنین 9 مورد ازکل واحدهای این بخش دارای سیستم تصفیه فاضلاب بوده ویک مورد فاقد سیستم موصوف اعلام گردید..تعداد کل واحدهای پایش شده در بخش دوم ،171 مورد گزارش شد که از این میان 101واحد فاقد مجوز ، 22 واحد دارای مجوز ازصنایع ومعادن و48 واحد دارای مجوز از اتحادیه صنف آبکاران بودند.تعداد واحدهای دارای سیستم تصفیه فاضلاب صنعتی 37 مورد بوده و134 واحد فاقد سیستم موصوف ذکر گردیدند .
دراین راستا علیرغم پیگیری وارائه فرصتهای لازم جهت رفع مشکلات زیست محیطی کارگاههای آبکاری بالاخص درداخل شهرتهران طی سالهای گذشته ، تاکنون مدارک مستند خریداری زمین درشهرک صنعتی وانتقال واحدهای آبکاری ازسوی اتحادیه آبکاران تهران یا مسئولین واحدهای آبکاری ارائه نگردیده است و آن تعداد آبکاری نیز که طی سالیان گذشته علیرغم وجود برخی مشکلات درشهرک صنعتی زمین تهیه نموده بودند پیگیری لازم انتقال را انجام نداده وکماکان در مکانهای غیرمجاز فعالیت می نمایند و مسئولین اتحادیه ها نیز بدون هماهنگی باارگانهای ذیربط از جمله ادارات محیط زیست نسبت به تکمیل پرونده و بعضاٌ صدور پروانه کسب کارگاههای آبکاری اقدام نموده که ضمن افزایش تعداد واحدهای آبکاری از نظر آماری در مناطق شهری بر مشکلات موجود نیز اضافه می گردد ، که جا دارد به هر ترتیب ممکن از صدور هرگونه مجوز فعالیت بدون بررسی و هماهنگی خودداری شود. باعنایت به موارد مطروحه نهایتاٌ اغلب کارگاههای آبکاری باتوجه به مشکلات اقتصادی و فرهنگی بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی با تخلیه پساب سمی و شیمیایی حاوی فلزات سنگین درچاه جاذب یا داخل کانالهای آب سطحی باعث آلودگی شدید سفره های آب زیرزمینی وسطحی و مسائل ومشکلات عدیده ای را برای شهروندان مناطق ایجاد نموده که این امر مغایر با قوانین و مقررات ملاک عمل زیست محیطی می باشد و بایستی در جهت ساماندهی وضعیت فعالیت و مسائل زیست محیطی کارگاههای موصوف به استناد ضوابط ومقررات و مصوبه های قانونی راهکارهای مناسب و اصولی بررسی و به مورد اجرا گذاشته شود.
(منبع: وبلاگ کارشناسان محیط زیست تهران)
تهیه شده خانم نیشا انصاری قائم مقام و معاون فنی اداره کل محیط زیست استان البرز و معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران
